Jakie są przyczyny próchnicy zębów?

Przekonanie, że jedzenie nadmiernej ilości słodyczy jest przyczyną psucia się zębów, ma w sobie wiele prawdy. Jednak to nie cukier uszkadza bezpośrednio Twoje zęby. Skład jedzenia jest ważny, lecz równie istotna jest konsystencja jedzenia i to, co robisz po spożyciu posiłku czy przekąski. Dowiedz się, jakie są faktyczne przyczyny powstawania i rozwoju zmian próchniczych.

Jama ustna jest doskonałym środowiskiem dla rozwoju drobnoustrojów. Odpowiednia temperatura, duża wilgotność i pożywka w postaci resztek jedzenia sprawiają, że proces namnażania się bakterii na zębach jest bardzo szybki. To właśnie aktywność drobnoustrojów jest przyczyną tworzenia ognisk próchnicy i postępującego psucia się zębów.

Próchnica zaczyna się od uszkodzenia szkliwa

W specjalistycznym ujęciu próchnica jest procesem, który polega na stopniowej utracie przez tkanki zęba składników mineralnych. Demineralizacja zaczyna się od drobnych zmian na powierzchni szkliwa. Jeżeli zostaną w porę wychwycone, to ich leczenie może się odbyć nawet bez borowania – wystarczy infiltracja próchnicy ICON, aby zatrzymać procesy destrukcji. Jednak na tym etapie zazwyczaj nie występuje bolesność, co sprzyja przeoczeniu zmian. Jest to szczególnie łatwe, gdy ogniska próchnicy znajdują się na zębach przedtrzonowych czy trzonowych, a więc tych, które nie są bezpośrednio widoczne. 

Jeżeli powierzchniowe zmiany nie zostaną w porę zauważone i wyleczone, demineralizacja postępuje i sięga głębszych tkanek zęba. Towarzyszy temu większa wrażliwość zębów na słodkie i zimne pokarmy. Ostry ból informuje, że procesy próchnicze dotarły do kanału korzeniowego i wytworzył się stan zapalny miazgi zęba. W tych okolicznościach jedynym sposobem ratowania zęba jest leczenie kanałowe. Jeżeli zabieg endodontyczny nie zakończy się powodzeniem, pozostaje ekstrakcja i zastąpienie naturalnego uzębienia ruchomą protezą, mostem protetycznym lub implantem.

Uszkodzenie szkliwa może być następstwem urazu mechanicznego. Jeżeli jednak znacznie częściej przyczyną zniszczenia szkliwa są kwasy wytwarzane przez bakterie zasiedlające jamę ustną. Największe znaczenie ma obecność i rozwój bakterii z rodziny streptokoków, czyli paciorkowców. Ich podstawowym pokarmem są cukry, z których – w trakcie procesów metabolicznych – powstają kwasy zdolne rozpuszczać (demineralizować) szkliwo. W wyniku rozkładu sacharozy powstają duże ilości kwasu mlekowego, który obniża pH w jamie ustnej i powoduje wymywanie ze szkliwa jonów fosforu i jonów wapnia. Osłabione w ten sposób szkliwo otwiera bakteriom drogę do głębszych tkanek zęba. Paciorkowce nie są jedynymi sprawcami zmian próchnicowych, ale to one inicjują proces degradacji tkanek zęba.

Zaawansowanie zmian chorobowych pod wpływem próchnicy określa się symbolami: D1 (demineralizacja szkliwa bez ubytku), D2 (drobny ubytek w szkliwie), D3 (zmiana, która sięga zębiny), D4 (demineralizacja sięga żywej miazgi).

Najważniejsze typy próchnicy

Przyczyna demineralizacji jest zawsze taka sama, lecz próchnica może mieć postać ostrą lub przewlekłą. Pierwsza charakteryzuje się szybkim przebiegiem i gwałtownym niszczeniem zębów. Występuje głównie u osób młodych, których szkliwo nie jest dostatecznie zmineralizowane, a kanaliki w zębinie pozostają relatywnie szerokie. Taka struktura zęba bardzo ułatwia rozprzestrzenianie się bakterii. Postać przewlekła dotyczy głównie osób dorosłych. Charakteryzuje się powolnym przebiegiem, który niekiedy udaje się zatrzymać dzięki intensywnej fluoryzacji. Można to zrobić np. z użyciem preparatów typu Mi Paste, dostępnych w każdej hurtowni stomatologicznej. Na tym właśnie polega trzecia postać demineralizacji – próchnica zatrzymana.

Ze względu na miejsce występowania i moment pojawienia się, można wyróżnić kilka typów próchnicy: 

• próchnica pierwotna – pierwsze zmiany próchnicze w życiu danej osoby,
• próchnica wtórna – powstaje w leczonym zębie obok wypełnienia lub korony, 
• próchnica nawrotowa (nawrót próchnicy) – do zmian próchnicy dochodzi pod wypełnieniem lub pod koroną protetyczną,
• próchnica butelkowa – specyficzny rodzaj próchnicy, której doświadczają niemowlaki i małe dzieci: zasypiając z butelką wypełnioną słodkim płynem (kompotem, słodzonym sokiem, a nawet mlekiem), trzymając w ustach smoczek, stale dostarczają pożywki bakteriom powodującym próchnicę, co powoduje rozległe zmiany na wielu zębach,
• próchnica kwitnąca – kwitnienie nawiązuje do bardzo rozległych zmian, które obejmują wiele zębów: jest to szczególnie groźny rodzaj próchnicy, która powoduje duży dyskomfort (znaczna nadwrażliwość wielu zębów) – przykładem próchnicy kwitnącej jest próchnica butelkowa,
• próchnica nietypowa – dotyczy martwych zębów, które zostały pozbawione miazgi w trakcie leczenia kanałowego,
• próchnica ukryta – groźna postać próchnicy, w której zmiany nie są widoczne na powierzchni zębów: próchnicę można wykryć radiologicznie,
• próchnica okrężna – zmiany próchnicze otaczają cały ząb, najczęściej w okolicy przyszyjkowej, ale mogą też podchodzić wyżej,
• próchnica korzeniowa – typ próchnicy, która występuje najczęściej w podeszłym wieku: obejmuje korzeń i może przez długi czas pozostać niewykryta.

Co robić, aby zminimalizować ryzyko chorób zębów?

To, jaką masz jakość i kolor zębów, jest uwarunkowane genetycznie. Odporność szkliwa na działanie kwaśnego środowiska w jamie ustnej też jest w znacznym stopniu kwestią genów. Piękne i trwałe zęby, to w dużej mierze spadek po rodzicach. Nie jesteś w stanie wpłynąć na układ genów, możesz natomiast zadbać o to, aby nie zmarnować jakości uśmiechu. Oto krótka lista rzeczy, które trzeba i których zdecydowanie nie należy robić, aby chronić swoje zęby przed próchnicą:

• unikaj cukru – słodycze, ciasta i słodkie napoje, ale także soki i owoce są źródłem cukrów prostych i dwucukrów, które na skutek aktywności bakterii zamieniają się w kwasy, które dosłownie trawią szkliwo,
• nie przedłużaj niepotrzebnie jedzenia – jedzenie powinno trwać jak najkrócej, a posiłki nie powinny składać się z lepkich i słodkich substancji, które oblepiają zęby, wciskają się we wszystkie szczeliny i są trudne do usunięcia nawet przy użyciu szczoteczki,
• nie zaniedbuj higieny jamy ustnej – mycie zębów, płukanie jamy ustnej, stosowanie nici dentystycznej powinno być stałą rutyną, powtarzaną przynajmniej 2-3 razy dziennie – najlepszym rozwiązaniem jest mycie zębów po każdym posiłku: należy to robić minimum przez 3-5 minuty i zachować najwyższą staranność.

Na jeden z najważniejszych błędów, które prowadzą do nieodwracalnych zmian w uzębieniu, zwraca uwagę specjalista z hurtowni dentystycznej Limedic: – Kardynalnym błędem jest odwiedzanie stomatologa dopiero wtedy, gdy pojawia się ból. Wiele odmian i sposobów rozwoju próchnicy nie daje objawów bólowych, a na dodatek ukrywa się przed niewprawnym okiem laika. Konsultacje z dentystą powinny odbywać się w regularnych odstępach czasu – należy je traktować na równi z zabiegami higienicznymi, na równi z regularnym myciem zębów.

Dbałość o stan uzębienia jest nie tylko kwestią zdrowotną, ale też finansową. W porę zauważone ognisko próchnicy jest łatwe i mało kosztowne w leczeniu. Jeżeli dojdzie do zniszczenia naturalnych tkanek zęba, to pozostaną do dyspozycji uzupełnienia protetyczne. Zamiast kilkuset złotych na leczenie kanałowe, wydasz kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt tysięcy na mosty i implanty.